Áp dụng không thống nhất?
Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội cho biết liên tục nhận được nhiều đơn thư của cử tri (không chỉ của người nhà các bị cáo mà cả của người dân) về hai vụ án liên quan đến đất đai xảy ra tại thành phố Đà Nẵng trong các năm 2010 và 2011. Qua nghiên cứu đơn và các bản án, bà cũng nhận thấy có những điểm khó hiểu.
Đầu tiên là vụ Phan Văn Anh Vũ và các bị cáo phạm tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” và “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”, được TAND thành phố Hà Nội xét xử sơ thẩm, xác định thiệt hại của vụ án là 7 tài sản Nhà nước đã mua/thuê trái phép, trị giá thiệt hại của tài sản được xác định tại thời điểm các bị cáo thực hiện hành vi phạm tội (năm 2010 và năm 2011).
Viện trưởng VKSND tối cao đã kháng nghị bản án nói trên và đề nghị Hội đồng thẩm phán TANDTC sửa bản án theo cách xác định trị giá thiệt hại tại thời điểm khởi tố vụ án.
Ngày 5/9/2019, Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao đã bác kháng nghị của Viện trưởng VKSND tối cao vì cho rằng toà án cấp sơ thẩm và cấp phúc thẩm xác định thiệt hại đầy đủ, đúng bản chất vụ án và giá trị được xác định tại thời điểm các bị cáo thực hiện hành vi phạm tội là đúng pháp luật.
Vụ án thứ hai là Trần Văn Minh và các bị cáo phạm tội “Vi phạm quy định về sử dụng, quản lý tài sản của Nhà nước, gây thất thoát, lãng phí” và “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai”. Trong vụ án này, cả bản án sơ thẩm của TAND thành phố Hà Nội và bản án phúc thẩm của TAND cấp cao tại Hà Nội lại xác định trị giá tài sản thiệt hại tại thời điểm khởi tố (năm 2018).
“2 vụ án đều được TAND thành phố Hà Nội và TAND cấp cao tại Hà Nội xét xử, đều liên quan đến 3 tài sản Nhà nước tại thành phố Đà Nẵng, đó là: nhà đất số 319 đường Lê Duẩn, Dự án Vệt ven biển đường Trường Sa và Công viên An Đồn cũ nhưng lại không thống nhất trong cách xác định trị giá thiệt hại của tài sản: Một vụ thì trị giá thiệt hại xác định tại thời điểm thực hiện hành vi phạm tội; còn một vụ thì trị giá thiệt hại xác định tại thời điểm khởi tố vụ án” - bà Kim Thuý nói.
Nội dung này cũng từng được nữ đại biểu chất vấn Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình vào đầu năm 2023. Khi đó, Chánh án cho biết sẽ xem lại cụ thể các vụ án, còn theo quy định của luật hiện hành cũng như nguyên tắc khoa học pháp lý, hậu quả của các vụ án được xác định tại thời điểm phạm tội.
Sau phiên họp của UBTVQH, trong thư trả lời chất vấn của đại biểu ghi ngày 29/3/2023, Chánh án cho rằng, những vụ án này xét xử đúng pháp luật, được dư luận, nhân dân đồng tình, đánh giá cao.
“Theo tôi, ý kiến này không thuyết phục vì cùng tài sản ấy, cùng tòa án ấy nhưng mỗi vụ án lại tùy nghi xác định thiệt hại tại một thời điểm khác nhau là trái với khoa học pháp lý và luật hiện hành” - bà Nguyễn Thị Kim Thuý nêu quan điểm và đề nghị Chánh án TAND tối cao trả lời rõ vì sao áp dụng không thống nhất việc xác định trị giá tài sản thiệt hại.
Xem xét phải theo trình tự luật định
Trả lời đại biểu ngay trong phiên làm việc của Quốc hội sáng nay, Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh, về cơ sở khoa học, các yếu tố cấu thành tội phạm đều phải xác định tại cùng một thời thời điểm sự kiện tội phạm xảy ra.
“Không thể có việc hành vi, động cơ, mục đích, thủ đoạn thì xác định ở thời điểm sự kiện tội phạm xảy ra, riêng hậu quả thì lại xác định tại thời điểm phát hiện vụ việc. Như vậy là không công bằng” - ông Nguyễn Hòa Bình nói.
Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, hậu quả của hành vi phạm tội gây ra cho xã hội phải do chính hành vi đó gây ra, chứ không phải do các yếu tố bên ngoài. Ví dụ một lô đất tăng giá, ở năm này là 100 tỉ, sang năm lên 200 tỉ, sang năm nữa lên 300 tỉ. Đó là do thị trường, chứ không phải do hành vi phạm tội gây ra. Nếu xác định giá trị đất tại thời điểm phát hiện thì trong thực tế sẽ có những bất cập khác.
Ông Nguyễn Hòa Bình cũng phân tích có nhiều loại vụ án xử các tội khác nhau như buôn lậu máy tính, điện thoại hay các tội hối lộ, trộm cắp, tham ô… Đất tăng theo thời gian, còn máy tính thì giảm giá trị theo thời gian. Nếu xác định tại thời điểm phát hiện vụ án thì có loại tội sẽ tăng hậu quả, có loại loại tội sẽ giảm, như vậy là không hợp lý.
Về hành lang pháp lý, Hội đồng thẩm phán TAND tối cao đã có nghị quyết theo yêu cầu Quốc hội, hướng dẫn tất cả các vụ án sẽ xử xác định hậu quả tại thời điểm xảy ra hành vi phạm tội, không phải theo thời điểm phát hiện. Vì có thể hành vi phạm tội xảy ra nhưng nhiều năm sau mới phát hiện.
Những vụ án xảy ra trước khi có nghị quyết của hội đồng thẩm phán, trái với nghị quyết, không đúng sẽ phải xem xét lại. Tuy nhiên, trình tự xem xét lại các vụ án đã xác định không đúng thời điểm gây ra hậu quả phải theo trình tự của luật định.
“Việc xem xét một vụ án phải theo trình tự của luật định. Tòa án không thể căn cứ ý kiến tại hội trường hay của ai đó để xem xét mà phải căn cứ trình tự của pháp luật tố tụng” - ông Nguyễn Hòa Bình nói.
Ngọc Thành/VOV.VN