Để góp sức ngăn chặn, làm giảm sự lây nhiễm HIV trong cộng đồng, các thành viên thuộc Nhóm đồng đẳng Sao Va không ngần ngại đi hàng trăm cây số mỗi ngày để tuyên truyền, vận động những người nhiễm HIV/AIDS và người có nguy cơ lây nhiễm thực hiện các biện pháp cần thiết, hòa nhập cộng đồng.

Những người đồng cảnh

Quế Phong (Nghệ An), một huyện miền núi giáp biên giới Việt - Lào, có hơn 90% là người đồng bào dân tộc Thái. Từ nhiều năm nay, nơi đây là “điểm nóng” về tệ nạn ma túy và người nhiễm HIV. Điều đáng báo động tại đây là số người nghiện và người nhiễm mới HIV/AIDS ngày càng trẻ hóa.

Anh Lương Văn Tằm, 30 tuổi, ở bản Tục Pang, xã Đồng Văn, huyện Quế Phong vướng vào ma túy khi mới 19 tuổi. Sau 5 năm sử dụng ma túy, anh vào Đồng Nai làm công nhân. Mới đây, thấy sức khỏe giảm sút kèm ho, khó thở, không ăn uống được, anh Tằm trở về nhà với tâm lý “chờ chết”. Nhờ Nhóm đồng đẳng Sao Va phát hiện, đưa đi xét nghiệm, phát hiện mắc cả bệnh HIV và bệnh lao, anh Lương Văn Tằm được chuyển gửi điều trị cả 2 căn bệnh này. Đến nay, sức khỏe anh thay đổi tích cực, anh đã tự đi lại được bằng xe máy. Anh chia sẻ: “Ngày còn ở trong Nam, bị mệt, đi khám thì bác sĩ chỉ bảo tôi bị viêm phổi và viêm gan. Sức khỏe suy giảm, không đi làm được, tôi phải nghỉ việc. Trở về nhà, được các anh chị ở Sao Va giúp đỡ, khám bệnh mới biết mình bị nhiễm HIV/AIDS và lao. Tôi sợ lắm! Sau khi dùng thuốc ARV và Methadone theo chỉ định, tôi đã thấy khỏe dần. Tôi sẽ quay trở lại làm việc”.

Còn với anh Lô Văn Giáp, 35 tuổi, ở thị trấn Kim Sơn, nhiễm HIV do nhiều lần chích chung bơm kim tiêm với bạn nghiện. Ma túy đã làm gia đình anh Giáp khánh kiệt, bán hết nhà cửa, phải dựng tạm túp lều trên một quả đồi, sống tạm bợ qua ngày cùng vợ và 2 đứa con thơ dại. Sau nhiều lần được Nhóm đồng đẳng Sao Va vận động dùng thuốc ARV điều trị bệnh, hỗ trợ thực phẩm dinh dưỡng hằng tuần, đến nay sức khỏe anh Giáp dần ổn định. “Nhờ có anh Nhất ở Sao Va giúp đỡ, khuyên bảo, tôi uống thuốc ARV thấy khỏe hơn và cũng cai ma túy luôn. Giờ ai thuê làm gì thì tôi làm nấy, đã có tiền cho con được đi học”, anh Giáp giãi bày.

Hằng ngày cùng chiếc xe máy rong ruổi khắp các bản làng ở các xã thuộc huyện Quế Phong, anh Lô Thanh Nhất, thành viên tích cực của Nhóm đồng đẳng Sao Va chỉ trở về nhà khi màn đêm buông xuống. Không ngại khi kể về quãng thời gian tăm tối của mình, từng vướng vào ma túy, dùng chung bơm kim tiêm, Nhất bị nhiễm HIV lúc nào không hay. Có lúc tuyệt vọng do sự kỳ thị của những người xung quanh, Nhất từng tìm đến cái chết. Cuộc sống đã trở lại với Nhất khi anh bắt đầu sử dụng Methadone, uống ARV đều đặn để duy trì sức khỏe. Với mong muốn tái hòa nhập cộng đồng, anh Nhất tham gia Nhóm đồng đẳng Sao Va, giúp đỡ những người nhiễm HIV điều trị bệnh, hướng dẫn các biện pháp làm giảm lây nhiễm bệnh. Mỗi khi vận động được một khách hàng đi xét nghiệm và chuyển gửi điều trị tại Trung tâm Y tế huyện Quế Phong, anh Lô Văn Nhất lại cảm thấy vui hơn bởi việc làm của mình giúp kéo giảm tỷ lệ tử vong do nhiễm HIV của người dân nơi đây. Anh cho hay: “Nếu từng thành viên đi địa bàn, gặp từng người có nguy cơ cao thì không xuể nên phải áp dụng phương pháp truyền tải, truyền thông, tư vấn cho những người thuộc diện nguy cơ cao, rồi nhờ người đó lọc ra những người xung quanh…”.

Bởi từng là những người vướng vào tệ nạn ma túy và nhiễm HIV, từng tuyệt vọng và muốn tìm đến cái chết nên hơn ai hết, những thành viên của Nhóm đồng đẳng Sao Va luôn thấu hiểu và cố gắng vận động người có H sử dụng thuốc và tuyên truyền, phát miễn phí bơm kim tiêm, bao cao su cho họ. Anh Ngân Văn Un, thành viên của Nhóm chia sẻ: “Tôi từng bị nghiện. Sau khi uống Methadon, tôi đã bỏ được ma túy. Tôi mang câu chuyện của mình đi tuyên truyền để những người đồng cảnh hiểu ra. Nhiều người rất khó tiếp cận nhưng mình cứ tìm người dễ trước, nói cho họ hiểu Methadon đối với người nghiện chính là cục vàng. Khi đã hiểu, họ sẽ đi tuyên truyền lại cho người khác. Mình làm lâu rồi nên tuyên truyền cũng dễ hơn”.

Làm lại cuộc đời

Nhóm đồng đẳng Sao Va được thành lập từ năm 2021, giúp đỡ những người nhiễm HIV được sử dụng thuốc, cải thiện sức khỏe và hòa nhập cộng đồng. Mặc dù công việc gặp nhiều khó khăn do địa bàn rộng, giao thông trắc trở, nhiều sông suối, núi đồi nhưng các đồng đẳng viên của nhóm luôn sẵn sàng đi vào các “điểm nóng” HIV với phương châm: “Chỉ cần tôi biết bạn nhiễm, tôi sẽ có mặt hỗ trợ trong mọi hoàn cảnh”. Anh Lang Chung Hiền - cán bộ Phòng Dân số (Trung tâm Y tế huyện Quế Phong), Trưởng Nhóm đồng đẳng Sao Va cho biết, từ ngày thành lập, nhóm đã giúp hàng trăm người nhiễm HIV trên địa bàn được tiếp cận với thuốc điều trị. Mặc dù công việc này thực sự vất vả, nguy hiểm nhưng nhóm luôn cố gắng giúp những người cùng cảnh ngộ trở lại được với cuộc sống đời thường.

“Hiện tại, nhóm có thể hỗ trợ những người cùng cảnh ở 2 vùng Tây Nam và Tây Bắc. Nhóm mong muốn có đủ sức để tiếp cận được rộng hơn, nhiều hơn. Điểm nóng ma túy thì không còn nhưng người nghiện và tiêm chích ma túy xung quanh Mượng Nọc, Tiền Phong còn nhiều. Chúng tôi cố gắng chăm sóc họ và cả những người có nguy cơ cao cũng như gia đình của họ”.

Với sự hỗ trợ tích cực của Trung tâm Hỗ trợ sáng kiến và Phát triển cộng đồng (SCDI), Nhóm Sao Va tiếp tục hoạt động hiệu quả, tìm được nhiều người nhiễm HIV giúp họ điều trị bệnh kéo dài cuộc sống. Chị Nguyễn Thị Duyên, cán bộ phụ trách dự án này cho biết: “Để xây dựng được mạng lưới như thế này đã khó, giữ được mạng lưới hoạt động bền vững càng khó hơn. Về phía SCDI cũng cố gắng huy động nhiều nguồn lực khác. Ở địa bàn huyện Quế Phong, ngoài nguồn lực của dự án Quỹ toàn cầu phòng chống HIV, sẽ triển khai dự án nữa là Quỹ toàn cầu phòng chống lao cũng như bảo vệ tương lai. Phải có những nhóm cộng đồng cắm hết ở các bản làng mới có thể hỗ trợ hết những khách hàng đang ẩn”.

Nói về Nhóm đồng đẳng Sao Va, bác sĩ Lê Quang Trung - Phó Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Quế Phong khẳng định, dù mới hoạt động hơn 2 năm nhưng Nhóm đã giúp hàng trăm người có HIV được tiếp cận với thuốc điều trị. Mỗi thành viên đều trang bị cho mình kiến thức từ cơ bản đến chuyên sâu về cơ chế lây bệnh, biện pháp ngăn ngừa lây lan, cách thức điều trị. Dù tiền phụ cấp ít ỏi (từ vài trăm ngàn đến 1,5 triệu đồng/người/tháng), không đủ để trang trải cuộc sống nhưng họ đều hoạt động rất tích cực, nhiệt tình, góp phần ngăn chặn việc lây lan HIV trong cộng đồng.

“Sự phối kết hợp của cán bộ y tế và Nhóm Sao Va rất hiệu quả vì cán bộ y tế ở trạm y tế chỉ có tối đa 7 người, có trạm chỉ 4 người, trong khi địa bàn rộng, có xã như xã Tiền Phong có hơn 10 nghìn dân mà địa bàn rộng 40km, phụ cấp chỉ 600 - 700 nghìn đồng/tháng. Nhờ đội nhóm hỗ trợ tốt, cơ quan chủ quản là Sở Y tế tỉnh và CDC tích cực vào cuộc chỉ đạo, tình trạng nghiện, chích đang giảm dần”, bác sĩ Lê Quang Trung cho biết.

Từ những “vấp ngã” của bản thân, nhận ra sai lầm và “đứng lên” làm lại cuộc đời, Nhóm đồng đẳng Sao Va không chỉ tạo cơ hội giúp đỡ những người cùng cảnh ngộ mà để họ thấy được mình còn có ích, có cơ hội làm lại cuộc đời. Nhóm đồng đẳng Sao Va đang nỗ lực từng ngày để lan tỏa những thông điệp về phòng, chống lây truyền HIV, đồng thời, lên tiếng để giảm kỳ thị đối với bệnh AIDS trong cộng đồng./.