Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), hiện đã có 136 nền kinh tế trên thế giới nhất trí với đề xuất về áp dụng thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu. Ý tưởng này vốn đã được bộ trưởng tài chính các nước thành viên của nhóm G7 và sau đó của nhóm G20 đưa ra và nhất trí. Sau khi có được sự chấp thuận rộng rãi như trên, nó sẽ được đưa ra tại hội nghị cấp cao sắp tới của nhóm G20 để biểu quyết thông qua chính thức, rồi từ đó đi vào quá trình luật hóa ở các quốc gia để có thể bắt đầu có hiệu lực chính thức từ năm 2023.
Trên phương diện chống lách luật quốc gia để trốn thuế và lậu thuế cũng như xoá sổ các thiên đường và ốc đảo cho trốn thuế và lậu thuế, việc áp dụng thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu có tầm vóc ý nghĩa và tác động như một cuộc cách mạng thực thụ. Hiện tại, ý tưởng về áp dụng thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu nhằm vào những tập đoàn có doanh thu từ 750 triệu USD trở lên và mức thuế tối thiểu là 15%. Những con số cụ thể này rồi đây có thể sẽ thay đổi theo thời gian.
Cách tiếp cận ở đây là xử lý tình trạng mức độ thuế doanh nghiệp và doanh thu rất khác nhau giữa các nơi trên thế giới. Thực trạng này bị nhiều doanh nghiệp lớn lợi dụng để áp dụng mô hình đăng ký thành lập doanh nghiệp và đóng trụ sở chính ở những nơi áp dụng mức thuế thấp, rất thấp hoặc bằng 0 - được gọi chung là các thiên đường hay ốc đảo thuế - trong khi hoạt động sản xuất và kinh doanh - thông qua các công ty con - ở nơi khác. Các công ty con hạch toán lãi lỗ về công ty mẹ để tránh bị đánh thuế ở nơi hoạt động sản xuất và kinh doanh. Vì nơi đóng trụ sở công ty mẹ áp dụng mức thuế suất thấp hoặc bằng 0 nên trên thực tế các doanh nghiệp này chỉ phải đóng thuế rất ít hoặc không phải đóng nộp thuế cho dù có doanh thu rất cao và lời lãi rất nhiều.
Một khi mức thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu này được áp dụng thì tất cả mọi nơi đều phải đánh thuế các doanh nghiệp ít nhất 15%. Nơi nào áp dụng mức thuế thấp hơn thì phải nộp phần thuế chênh lệch cho nơi mà doanh nghiệp đăng ký thành lập và đóng trụ sở chính. OECD tính rằng áp dụng thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu ở mức độ 15% sẽ giúp các nền kinh tế trên thế giới thu về thêm ít nhất 150 tỷ USD hàng năm.
Số tiền này không nhỏ. Nhưng ý nghĩa quan trọng hơn cả là đánh thuế thống nhất như thế tạo nên được sự công bằng và minh bạch về thuế doanh nghiệp trên phạm vi toàn thế giới, giúp cho cạnh tranh quốc tế trở nên lành mạnh và bình đẳng hơn. Đồng thời, cách đánh thuế mới này còn có thể là đóng góp rất quan trọng vào cuộc chiến nhằm xoá sổ những thiên đường và ốc đảo cho trốn thuế và lậu thuế trên thế giới.
Để ý tưởng chính sách mới này có được hiệu lực và phát huy được tác dụng tích cực của nó, các nước tham gia còn phải đi chặng đường dài và đặc biệt phải kiên định quyết tâm cũng như phối hợp hành động với nhau rất chặt chẽ và hiệu quả.
Trước mắt, có thể dự liệu thấy ba hệ lụy trực tiếp từ bước tiến mới về thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu. Thứ nhất, các doanh nghiệp lớn sẽ sắp xếp lại tổ chức và cơ cấu lại mạng lưới địa bàn sản xuất kinh doanh. Việc này tác động trực tiếp đến cục diện kinh tế đối ngoại giữa các nền kinh tế trên thế giới. Thứ hai, thống nhất về mức thuế doanh nghiệp nói chung trên thế giới sẽ trở thành một trong những chủ đề nội dung và vấn đề cốt lõi cần được các nền kinh tế quan tâm thỏa đáng để xử lý trong quá trình xây dựng trật tự tài chính và kinh tế đối ngoại quốc tế mới dưới tác động của toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế và chuyển đổi số. Thứ ba, các nơi đều sẽ phải có những điều chỉnh luật pháp hiện hành để thích ứng./.
Hoàng Lan